CUMHURİYETİN RİZEYE YANSIYAN YÜZÜ Rize bir Cumhuriyet şehridir. Çay Cumhuriyet’in Rize iline armağanıdır. Önemli günlerin çeyrek, yarım ve bir asrı itina ile kutlanılır. Buna Rize’de Cumhuriyet’in 75. Yıldönümünde canlı tanık oldum. Yarınlara o günleri anımsatacak yayınlar adlandırmalar olur.  Rize Valiliği Cumhuriyeti’n 75. Yılında üstünde 75. Yıl logosuyla kitap basmış, Rize’de bazı yerlere 75. Yıl adı verilmişti. Cumhuriyet’in 100. Yılına bun heyecanı görememek beni üzdü. Eleştirmek işin kolayı peki sen ne yaptın diyecekler olursa bir Cumhuriyet bireyi olarak Cumhuriyet’in Rize’ye Yansıyan Yüzü – Rizelilerin Hemşehrisi Gazi Mustafa Kemal Atatürk – Rize Tarihinde Cumhuriyet Bayramı Törenleri isimli üç sunum hazırladım. Bunları bayram boyunca sizlerle paylaşacağım.   İşte bu sunumların ilki Cumhuriyet’in Rize’ye Yansıyan Yüzü 100 Yıldan Yüz Fotoğraf   1924 Gazi Mustafa Kemal Atatürk; Rize’yi ziyaret etti.    1925 Şapka Kanunu'nun ardından Rize’de yaşanan olaylar sonrası Rize’de toplanan İstiklal Mahkemesi yargılanan 143 kişinin 8'i hakkında 13 Aralık'ta idam kararı verdi.   1926 İyidere Kereste fabrikası tam kapasite üç vardiya sistemine geçerek bölgenin önemli kuruluşu haline geldi.   1927 Cumhuriyet Döneminde ilk nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılında Rize’nin nüfusu 171.667 kişi olarak tespit edilmiştir.   1928 Nâzım Hikmet Sovyetler Birliği / Gürcistan sınırından kaçak olarak Türkiye'ye girerken yakalandı. Rize Ağır Ceza Mahkemesi'nce pasaportsuz olarak sınırı geçme suçundan üç gün hapse mahkûm edildi. 14 Ekim 1928   1929 Rize’yi sel vurdu. Sellerin tesiriyle bir dağ ortadan yarıldı. 23 köyde 506 ev yıkıldı. 425 kişi öldü. Akşam Gazetesi 15 Temmuz 1929.   1930 Rize şehir merkezi tarihinin en karlı kışını geçirdi. Kar bir adam boyunu geçti.   1931 Rize’de ilk matbaa ve gazete Mustafa Cavaş tarafından Rize Matbaası ve Gazetesi adıyla hizmete açıldı. 5 Ağustos 1931   1932 Yaşanan deniz taşkını Rize İskelesi’ni kullanılamaz hale getirmişti. Yelkenliler battı, Rize’ye getirilmekte olan yağlar denize döküldü. 29 Kasım 1932   1933 Cumhuriyet’in 10. Yıldönümü bütün yurtta olduğu gibi Rize’de de büyük bir coşkuyla kutlandı.   1934 Çayeli Limanköy İlk Mektebi halk tarafından imece usulüyle onarıldı.   1935 Rize Halkevi Köycülük Komitesi yoksul köylülerin resmi dairelerdeki işlerini ücretsiz takip ediyor. Bunun için belediyede ve Fikri Kumbasar’ın yazı evindeki Köycü komitesi üyelerine başvurunuz.   Gazetesi 13 Haziran 1935   1936 Rize Belediyesi İtfaiye Ekibi görev başında.   1937 Çay Rize’de karaya vurdu: Rusya’dan sandıklarla getirilen ilk parti çay tohumu ve fidanları Rize iskelesinde törenle karşılandı. 19 Mart 1937.   1938 Eyidere Nahiyesi Telgraf Merkezi açıldı. 23 Nisan 1938.   1939 Pazar Ortaokulu eğitim seviyesindeki kalite ile bölgenin adından söz ettirmeye başladı.   1940 Rize Şoförler Birliği kuruldu.   1941 Milli Eğitim Bakanlığı İftihar Listesinde Rize ve Pazar ortaokullarının yer alması gurur verici oldu.   1942 Mehmet Mataracı (1) Milli bayram kutlama törenlerinde yerini alıyordu.   1943 Çayeli Ortaokulu öğrencilerinin sahnelediği Haydi isimli piyes sonrası oyuncular bir arada. 30 Nisan 1943.   1944 Rize Çayı ulusal basında genişçe yer alıyordu. Vakit Gazetesi 18 Mayıs 1944.   1945 Rize’de Cumhuriyet coşkusu meydanlara taştı. 29 Ekim 1945.   1946 Rize de ilk çay fabrikasının temeli atıldı. 2 Temmuz 1946.   1947 Rize ilinin ilk çay Fabrikası (Rize Çay Fabrikası) üretime başladı. 16 Temmuz 1947.   1948 Rize Güneşspor Kulübü Şemsettin Çepni (1) başkanlığında kuruldu. 1 Nisan 1948.   1949 Ekrem Rize'nin (Eski Rize Milletvekili) 1939-1949 Türkiyenin Düştüğü Harp Tehlikesi Kaçırılan Fırsat Bugünkü Vaziyet isimli kitabı yayınlandı.   1950 Rize çayının banisi olarak adlandırılan Zihni Derin Rize Milletvekili olmak için başvuruda bulundu. Ön seçim engelini aşamadı.   1951 Yılın ilk çayıyla “çay demleme günü” kutlandı. 14 Nisan 1951.   1952 Yeni bir eğitim-öğretim dönemi için Rize’ye gelen öğretmenleri Rize Valisi Nazım Üner (Açık renk takım elbiseli) karşılıyor. 5 Eylül 1952   1953 Rizespor, Atatürk’ün Milli Mücadeleyi başlatmak için Samsun’a çıktığı anlamlı günün 34. Yıldönümünde 19 Mayıs 1953 tarihinde kuruldu.   1954 Rize Lisesi ilk mezunlarını verdi.   1955 Pazar Elma Kurutma Fabrikası; Gümrük ve İnhisarlar Vekâleti tarafından Çay Fabrikasına dönüştürülmek üzere satın alındı. 1 Nisan 1955   1956 Çay bahçesi yapacaklara 350 lira verilecek. Rize’nin Sesi Gazetesi.   1957 Havadan Rize Şehir Merkezi   1958 Rize’de çay üreticilerine finansal destek sağlamak amacıyla “ÇAYBANK A.Ş” adıyla kurulan banka hizmete girdi. 27 Mart 1958.   1959 Anadolu turnesine çıkan Lefter Rize’de Fener Gençlik Kulübü formasıyla İran Karması karşısına çıktı. Maçı Fener Gençlik 2 – 0  kazandı. 11 Ocak 1959   1960 27 Mayıs 1960 askeri müdahale sonrası Rize Valisi olarak atanan Nevzat Gür omuzlarda taşınıyor.   1961 İller Bankası tarafından 1955 yılında İkizdere Santralı’nın inşasına başlanmış, 6 sene sonra 1961 yılında tamamlanarak işletmeye açıldı.   1962 Recep Ali Kulak’ın çalıştırdığı Rize Lisesi futbol takımı bölgede adından söz ettiriyordu.   1963 Türkiye’de ilk ihracat 143 ton olarak gerçekleşmişti. İhracatı kutlamak için Rizeliler iskelede tören düzenledi. 1963   1964 1958 ve 1962 yıllarında Dünya şampiyonluğuna kazanan Rizeli Güreşçi Kazım Ayvaz Tokyo Olimpiyatları’nda Greko-Romen stil 70 Kg da Olimpiyat şampiyonu olarak adını tarihe altın harflerle yazdırdı.   1965 Türk futbolunun efsane ismi Rizeli Şenol Birol’un Birol Pekel ve Fatma Girik ile başrolleri paylaştığı “Şenol Birol Gol” filmi gösterime girdi.   1966 Rizeli Şenol Birol’un Fenerbahçe’ye attığı kafa golü defans oyuncusunun ayaklarının arasından filelerle buluşuyor.   1967 Deniz dolmamış, beton binalar her yanı kaplamamış bir Rize.   1968 Fener Gençlik - Güneşspor ve Rizespor’un güçlerini, Rizespor takımı bünyesinde birleştirilmesi profesyonel geçildi. 2. Lig sözü verilmesine rağmen liglere 3. Ligde başlatıldı.   1969 Rizespor; çıkan olaylar yüzünden Elazığ deplasmanında 3-0 hükmen yenik ilan ediliyor.   Ve Türkiye Profesyonel Liglerinde ilk defa bir takımın 2 puanını siliyordu. 18 Haziran 1969.   1970 Rizespor Kulübü’ne gelir sağlamak amacıyla eşya piyangosu düzenlendi.   1971 Yürürlüğe konan Çay Kurumu Kanunu ile tarım, üretim ve pazarlama dâhil tüm faaliyetler Çay Kurumu Genel Müdürlüğüne devredildi. 4 Aralık 1971   1972 Şenol Birol; bir gösteri maçı için Rize’ye gelen Dostlukspor bayan takımını formasını giymiş. Ortaya muhteşem bir futbolu ziyafeti çıkmıştı. 10 Kasım 1972   1973 1973 yılında Cumhuriyetin 50. Yılı kutlamaları kapsamında Rize'de çay tarımını ve sanayisini temsil eden Çay Filizi temalı anıt Rize meydanında yerini aldı. 29 Ekim 1973.   1974 Fındıklılılar Kıbrıs için yardım kampanyaları düzenledi.   1975 Rize’de denizde petrol kaynıyor. Günaydın Gazetesi 17 Ağustos 1975.   1976 İyidere Çaysan Fabrikası’nın temeli atıldı.   1977 Rize Milletvekili Osman Yılmaz; Rize’nin sorunları için TBMM kürsüsünde konuşma sırası almak için meclis koridorlarında banklarda sabahladığı zamanlar olmuştu.   1978 Tuncay Mataracı Gümrük ve Tekel Bakanı olarak görevlendirildi. 5 Ocak 1978   1979 Rizespor; tarihinde ilk kez 1. Lige (Süper Lig) yükseldi.   1980 Çayeli Belediye Başkanı Sabri Sözer bir seçim vahidini yerini yetirmenin mutluluğunu paylaşıyor. Afişte “Söz vermişti Sözer işte geldi dözer” sözleri dikkat çekiyor. 30 Mayıs 1980.   1981 İstanbul vapurlarının uykucu çocuğu Çakal lakaplı Rizeli Halit Dalkıran Ses Dergisi’nde manşet oluyordu. Ses Dergisi Eylül 1981.   1982 Rize ili Kendirli Beldesi halkı 20 Ekim 1982 tarihinde oylanan anayasa teklifine %98 red oyu verdi.   1983 Ekrem Orhon Başkanlığında Rize Belediyesi tarafından yaptırılan Atatürk Anıtı törenle Rize Cumhuriyet Meydanına yerleştirildi. 1 Mayıs 1983   1984 Yürürlüğe giren kanunla gerçek ve tüzel kişilere yaş çay satın alma işletme ve paketleme fabrikaları kurup işletme hakkı tanındı. 4 Aralık 1984   1985 Fehmi Ekşi başkanlığında Rizespor 1984-85 sezonunda tamamen kendi evlatlarıyla oluşturduğu kadroyla şampiyon olarak 1. Lige (Süper Lig) döndü.   1986 Bakan Cahit Aral, halka Çernobil'deki nükleer santral patlamasından sonrası çay içebilir, içiniz rahat olsun mesajı vermek için kamera önünde çay içmişti. 26 Nisan 1986.   1987 Ayder’de festivali coşkusu.   1988 Yüz üç golle Şampiyon olan Fenerbahçe’de başarının mimari Hasan Vezir’di.   1989 Rize Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı kuruldu. 7 Ekim 1989.   1990 Rize futbolcu Hakan Tecimer’e Milli forma da çok yakışıyor.   1991 Rizespor yapılan Olağanüstü Genel Kurulda alınan kararla, Karadeniz Bölgesi'nin en büyük kamu kuruluşu olan ÇAYKUR ile birleşerek, Çaykur Rizespor Kulübü adını aldı. 9 Şubat 1991.   1992 Rizeli Mehmet Akif Pirim; Barselona Olimpiyatları'nda kazandığı altın madalyayla Türkiye'ye güreşte 24 yıl aradan sonra ilk altın madalyasını getirdi.   1993 Asilsan Ardeşen Silah Sanayi Fabrikası açıldı. 4 Eylül 1993   1994 Tuncer Ergüven ÇAYKUR Genel Müdürü olarak yoğun bir mesaide çalışırken bir yandan da Rizespor Kulübü başkanı olarak görev yapıyordu.   1995 Rize Ticaret Borsası; Tuncer Ergüven başkanlığında kuruldu. 22 Mart 1995   1996 Başbakan Ahmet Mesut Yılmaz’a Rize’de sevgi seli.   1997 Rize Limanı özelleştirilerek RİPORT Rize Limanı İşletmesi Yatırım AŞ’ye devredildi. 6 Ağustos 1997.   1998 Kültür Merkezi’ temeli Kültür Bakanı İstemihan Talay tarafından atıldı. 27 Nisan 1998.   1999 7,4 büyüklüğünde Marmara Depremi sonrası Rize Valiliği Arama Kurtarma Ekibi yardıma koşuyordu.   2000 11 yıllık hasret bitti, Rizespor yeniden 1. Lige (Süper Lig) döndü.   2001 Rize Vakfı tarafından Heykeltıraş Dursun Dönmez'e yaptırılan Milli Mücadele Kahramanı İpsiz Recep'in heykeli Rize Sahil Parkı'na kondu.   2002 Başkan Orhan Keçeli’den ve vakıftan örnek bir vefa: Rize Vakfı kurucu Başkanın Ziya Kalkavan’ın büstü vakfın bahçesinde yerini aldı.   2003 Havadan Rize şehir merkezi.   2004 Rize'de Yeşil Rizemspor Rafting Kulübü Başkanı ve Antrenörü Milli Sporcu Osman Tatoğlu, Fırtına Deresi’nde geçirdiği elim bir kaza sonucu aramızdan ayrıldı. 9 Haziran 2004.   2005 Rize Bezi (Feretiko) tescillendi. 31 Mart 2005.   2006 Rize Üniversitesi kuruldu. 17 Mart 2006.   2007 Devlet Opera ve Balesi Orkestrası; Ankara Rizeliler Derneği ev sahipliğinde Ayder Yaylası’nda,  Ayder Senfonisi isimli bir resital sundu.   2008 Mustafa Karali tarafından organize edilen Rizespor’a emeği geçenler onuruna verilen iftar tam bir vefa göstergesi oldu. 16 Eylül 2008.   2009 Çaykur Didi Stadyumu, Çaykur Rizespor ile Fenerbahçe arasında oynanan özel maç ile açıldı. 12 Ağustos 2009.   2010 Rize Gündoğdu’da yaşanan sel ve heyelan felaketinde 12 vatandaşımız hayatını kaybetti. 2 kişi kayboldu.  3’ü ağır olmak üzere 6 vatandaşımız yaralandı. 26 Ağustos 2010.   2011 Rize Çay Araştırma ve Uygulama Merkezi (ÇAYMER) projesi yürürlüğe girdi. 14 Ocak 2011.   2012 Rize çayın tarihini, kültürünü en güzel şekilde yansıtan Dr. Mustafa Duman’ın Bahçeden İncebel Bardağa Türk Çayı kitabı yayınlandı.   2013 Demet Akbağ, Erdal Özyağcılar’ın başrol oynadığı Sevdaluk dizisi Rize Çamlıhemşin Şenyuva Köyü ve çevresinde çekildi.    2014 Rizeli siyasetçi Recep Tayyip Erdoğan seçimlerde yüzde 51,79 oy alarak Türkiye'nin on ikinci Cumhurbaşkanı olarak yemin edip göreve başladı. 28 Ağustos 2014.   2015 Rize’de atma türkü geleneğinin ustası Osman Efendioğlu, “Yaşayan İnsan Hazinesi” listesine kaydedildi. 1 Eylül 2015.   2016 Rize Belediyesi Meclisi aldığı kararla Cumhuriyet Meydanı’nın ismini 15 Temmuz Demokrasi ve Cumhuriyet Meydanı olarak değiştirdi. 26 Temmuz 2016.   2017 Rize Adli Tıp Merkezi hizmete açıldı. 7 Temmuz 2017.   2018 Türkiye'nin en uzun tüneli Ovit Tüneli ulaşıma açıldı. 13 Haziran 2018   2019 Türkiye'deki ilk organ nakli ameliyatını 3 Kasım 1975'te gerçekleştiren Rize Pazarlı Prof. Dr. Mehmet Haberal, Dünya Organ Nakli Derneği başkanlığına getirildi.   2020 ÇAYKUR; Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Akdenizli çay severlerin damak tadına uygun olarak Mezopotamya Çayı üretti.     2021 Rize'de yürütülen kentsel dönüşüm çalışmaları kapsamında yarım asır önce deniz dolgusu üzerine yapılan ve günümüzde korozyon nedeniyle tehlike arz eden Belediye Bloklarının yıkımına başlandı. 5 Mart 2021.   2022 Rize-Artvin Havalimanı açıldı. 14 Mayıs 2022   2023 ÇAYKUR Cumhuriyetin 100. Yılı anısına özel koleksiyon çay piyasaya çıkardı.   Not : Cumhuriyet’in 100. Yılına özel çay üreten ÇAYKUR Genel Müdürü Yusuf Ziya Alim, Yardımcısı Erdinç Hatinoğlu, Pazarlama Daire Başkanı Erdal Özbey’e Rize ilinde bir tarih bilinci oluşsun diye mücadele eden Hasan Kemal Yardımcı, Av. Hüseyin  Karaahmetoğlu büyüklerime ve Mustafa Atar kardeşime teşekkürler.